Deze vraag lijkt makkelijker te beantwoorden dan hij in werkelijkheid is. Eigenlijk is het een vraag die voor veel christenen bijzonder moeilijk te beantwoorden is, en is het de bron van veel discussie. Inwendig voelen we ons vaak schuldig als we goede zelfzorg beoefenen. Ook in gesprekken vinden we het vaak moeilijk om zelfzorg van egoïsme of ik-gerichtheid te onderscheiden.
Om deze vraag goed te beantwoorden geef ik eerst drie metaforen en geef ik daarna drie samenvattende principes.
Metafoor 1: Olie verversen
Niemand vindt dat de olie van je auto verversen egoïstisch is. Ja, het is iets wat geld en tijd kost. Maar het wordt over het algemeen gezien als goed rentmeesterschap van een grotere investering – namelijk het voertuig. Iemand die nalaat om de olie te verversen, wordt gezien als dom en lui.
Het verversen van de olie en vergelijkbaar onderhoud zorgen ervoor dat het voertuig langer meegaat en zijn doel beter dient. Als we onze fysieke en emotionele gezondheid zien als zaken die we moeten onderhouden, zien we een sterke parallel met een zelfzorg die in een gezonde balans is.
Metafoor 2: Vlieginstructies
Als je weleens gevlogen hebt, heb je vast weleens een stewardess horen zeggen: “Doe je zuurstofmasker eerst bij jezelf om voordat je het bij je reisgenoot omdoet.” In eerste instantie lijkt de gedachte om het masker eerst om ons eigen gezicht te doen in plaats van op ons kind heel egoïstisch. Maar als je er even over nadenkt, realiseer je je dat als je het niet zou doen, je je kind ook niet zou kunnen helpen in de misschien wel gevaarlijke omstandigheden. Bij deze metafoor voel je eigenlijk dezelfde spanning als bij de vraag of de hedendaagse “self-care” egoïstisch is. Als je beter kijkt naar de situatie realiseer je je dat de keuzes die we maken gemaakt worden in een gebroken wereld met beperkte middelen. Het leven is eindig en hard. We hebben simpelweg niet de luxe om keuzes te maken in een perfecte wereld met oneindige middelen.
Metafoor 3: Genieten van Kunst
Kunst is iets dat gemakkelijk als verspilling kan worden gezien, maar dat zelden is. Muziek, schilderkunst, poëzie en andere vormen van artistieke expressie worden gezien als waardevol. Het leren waarderen van deze vormen van kunst wordt gezien als het verbeteren van jezelf. Kunst creëren wordt gezien als het goed benutten van je talenten.
Waarom wordt naar een concert gaan als waardevol gezien, terwijl een ouder die de relatief zeldzame kans grijpt om een middagdutje te doen vaak als egoïstisch wordt gezien? Ik denk dat het antwoord is dat kunst van nature gezien wordt als een uitbreiding van onze capaciteiten, terwijl het doen van een dutje, wat cognitief functioneren hersteld en emotionele regulatie verbeterd, niet wordt gezien als uitbreiding van capaciteiten.
Samenvattende principes
Na over het onderwerp gedacht te hebben met behulp van de metaforen, geef ik nu drie samenvattende principes.
- Zelfzorg, net als in de metafoor over een oliewissel, vergroot onze capaciteit om God lief te hebben en anderen lief te hebben.
- Zelfzorg, net als in de metafoor over de vlieginstructies, vergroot onze beschikbaarheid om God en anderen lief te hebben.
- Zelfzorg, net als in de metafoor over het genieten van kunst vergroot onze mogelijkheden om God en anderen lief te hebben.
Op deze manier is goede zelfzorg het tegenovergestelde van egoïsme. Het is niet zo dat als een activiteit goed voor jezelf en leuk is, het gelijk egoïstisch is. Gewone zelfzorgpraktijken (bv. rusten, een favoriete maaltijd eten, een hobby uitoefenen, tijd doorbrengen met een vriend, enz.) zijn zeker plezierig en nuttig.
Verstandige zelfzorg zorgt voor een langere levensduur, beschikbaarheid en capaciteit van ons vermogen om God en anderen lief te hebben. Bij egoïsme gaat het daarentegen meer om motieven dan om daden. Egoïsme kijkt namelijk niet naar het vermogen om God en anderen lief te hebben. Egoïsme richt zich op het optimaal genieten van het eigen leven en verwaarloost het liefhebben van God en anderen.
Lossen deze principes al onze vragen op? Nee. Omdat we in verschillende situaties leven met verschillende middelen en mogelijkheden, zullen we de vraag over zelfzorg verschillend kunnen beantwoorden. Er is geen universele regel over wanneer zelfzorg nou egoïstisch wordt, net zomin als er een universele regel is over hoeveel minuten een 4e-klasser moet studeren voor een wiskundetoets.
Maar er is een theologisch punt dat meer aandacht nodig heeft als we deze vraag goed willen aanpakken; namelijk dat we belichaamde zielen zijn. Ons lichaam heeft een sterke invloed op onze ziel. Als we ons lichaam verwaarlozen, wordt het moeilijker de goede dingen die we willen doen ook daadwerkelijk uit te voeren. Jezus erkende dit toen hij tegen Zijn slaperige discipelen zei: “De geest is wel gewillig, maar het vlees is zwak (Matt. 26:41b).”
Hopelijk ben je je gaan realiseren dat de vraag niet is ‘Wat is het verschil tussen zelfzorg en egoïstisch?’, maar ‘Waar ligt de grens tussen die twee? Wanneer wordt wijze zelfzorg overdreven egoïstisch?’. Zo denken we over de meeste deugden. Wanneer zijn we zo eerlijk dat we onbeschoft worden? Wanneer zijn we zo vrijgevig dat we onverantwoord worden? Wanneer zijn we zo zuinig dat we hebzuchtig worden? Wanneer zijn we zo genadig dat we (te) goedgelovig worden?
Nogmaals, er is geen pasklaar antwoord op deze vragen. Het beantwoorden van deze vragen vereist zelfbewustzijn en situationele wijsheid. Mijn hoop is dat, met de drie metaforen en principes die ik heb gegeven, je goede zelfzorg kunt toepassen en dat je onderscheidingsvermogen groeit over wanneer zelfzorg egoïstisch wordt.
We groeien in evenwichtige zelfzorg op dezelfde manier als we groeien in nederige eerlijkheid, wijze vrijgevigheid, of mededogen met onderscheidingsvermogen… stap voor stap, en beetje bij beetje met elke voorbijgaande maand. Als deze overweging je enkele handvatten heeft gegeven om de volgende stap in dat groeiproces te zetten, dan heeft het precies gedaan wat het moest doen.
Met toestemming vertaald uit Brad Hambrick, What Is the Difference Between Practicing Self-Care and Being Selfish?, Biblical Counseling Resources, Gepubliceerd 1 September 2020 op https://www.biblicalcounselingresources.org/biblical-selfcare-articles