Verbonden en verweven
Het is niet goed dat een mens alleen is. Adam vindt in Eva de aanvulling van zichzelf en de vervulling van zijn verlangen naar gemeenschap. Die twee zijn wederzijds afhankelijk. Ze zijn een twee-eenheid, één vlees, één in gedachten, emotioneel gehecht en fysiek verweven. Ze hangen elkaar aan (Gen. 2:23-24; Marc. 10:8).
Verbondenheid is essentieel voor hun welbevinden. Elkaar aanhangen, aan elkaar verkleefd zijn, is waar het in het verbond tussen Adam en Eva om gaat. Ze zijn totaal gehecht. Hun hechting is de climax van hun liefde. Ze hebben elkaar nodig en dat voelt veilig en goed. Hun afhankelijkheid ondermijnt hun identiteit niet, maar bevestigt die veeleer. Hun huwelijk wordt niet geregeld door een contract waarin beschreven staat wat ieder in de relatie inbrengt, hoe de bankrekeningen beheerd worden en welke veiligheden ingebouwd zijn in het geval van een scheiding. Hun huwelijk zal niet slagen omdat ze weten hoe met elkaar te onderhandelen of omdat ze sociaal vaardig zijn met de nieuwste communicatietechnieken. Ze hebben veeleer een ‘wow-ervaring’, liefde op het eerste gezicht, die door God wordt gereguleerd in een huwelijksverbond. In een wereld zonder zonde en zonder verleiding is liefdevolle verbondenheid vanzelfsprekend.
Onafhankelijk en alleen
Die liefde vergaat onder de sirenenzang van zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Zelfs in de christelijke gemeente neemt echtscheiding epidemische vormen aan en gaat men samenwonen in plaats van te trouwen in een verbond. De problemen duiken op wanneer Adam en Eva zich los van elkaar opstellen. Wanneer zij hun verbond uit het oog verliezen, wordt hun gehechtheid aangetast. In hun onafhankelijkheid is de liefde niet meer vanzelfsprekend en zoeken ze bescherming in wederzijdse beschuldigingen. Ze scheuren hun eenheid uit elkaar. Zo verliezen ze liefde en verbondenheid. Die twee, die voor intimiteit zijn geschapen, trekken ten strijde. Ze beschrijven hun probleem als een tenlastelegging: “jij bent…” “zij is…” “hij deed…” “U gaf”, die schuld bevestigt bij de ander. Ze klagen de ander aan voor de ondergang van de liefde en het verlies van respect in verbondenheid. Maar dat is slechts een symptoombeschrijving.
Hun diepste nood is de behoefte aan herstel van intimiteit, allereerst met God en ook met elkaar. In een door zonde aangetaste wereld ligt intimiteit zwaar onder vuur. Eva’s verlangen gaat naar Adam uit, maar hij heerst over haar. Elkaar aanhangen is niet meer vanzelfsprekend liefdevol, maar een pijnlijke zoektocht. Een oppervlakkige kijk op hun probleem beperkt zich tot wat de één en de ander verkeerd deed of hoe de één de ander beschuldigt en eigen schuld te verdoezelt. Onder deze schuldlegging schuilt een dieper verdriet. Hun hechting is tenietgedaan. Hun diepste pijn is de beschadiging van hun intieme eenheid met God en met elkaar.
Intiem verlangen verborgen onder conflict
Hij voelt zich respectloos behandeld. Zijn door God gegeven rol als leider wordt door haar niet erkend. Zij voelt zich gedomineerd. Haar door God gegeven rol als helper wordt door hem vernederd. Ze staan allebei alleen en voelen zich verlaten. De eenheid en de verbondenheid in wederzijdse intieme afhankelijkheid is zoek. Aangezien hun scheppingsidentiteit ligt in hun twee-eenheid, voelt afstand aan als verlorenheid en als verlies van identiteit. De kern van hun conflict is niet dat ze oplopende argumenten hebben, die zich uitbreiden over steeds meer facetten van hun relatie. Wezenlijk gaat het om steeds meer verlies van intieme verbondenheid die de twee-eenheid steeds verder uitholt. Dat die twee één vlees zijn, en toch uit elkaar groeien, dat is wat de pijn, eenzaamheid, afscherming en boosheid gaande houdt.
Die boosheid maskeert de hunkering van hun hart. Op de bodem van hun hart ligt een verlangen naar eenheid in verbondenheid. Hun onvervuld verlangen naar elkaar aanhangen is gecamoufleerd door angst, schaamte en schuld. Het baant zich een weg in aanval, veroordeling, afwijzing, afsluiting en onthechting van diegene die de vervulling van het hart kan zijn. Het eist in plaats van te geven. Hun karakters botsen. Ze zien elkaar niet meer met Gods ogen, voelen zich gekwetst, hebben uiteenlopende verwachtingen en worden gevoelig voor andere liefdes waarvan ze denken dat die de leegte zullen vullen. Sinds de zondeval hebben echtparen het moeilijk hun diepste nood en verlangen naar genegenheid bekend te maken, zonder het gevoel te hebben een enorm risico te lopen. En vaak lopen ze ook een risico. Ze missen barmhartigheid van en voor de ander, die evenzeer gevangen zit in een kolk van zelfmedelijden en pogingen om de eigen agenda boven die van de verbondenheid te stellen.
Dat zijn de momenten waarop ‘wees niet bang’, ‘wees niet bezorgd’, ‘wees niet verdrietig’, ‘ik hou van jou’ en ‘ik ben bij jou’ nabijheid communiceren. Wanneer dat oprecht wordt gezegd en onbevangen wordt gehoord, geneest de ziel van tekort aan geborgenheid. Een mens heeft de liefde van God en van een ander mens nodig. Dat echtparen in een verloren wereld reageren met agressie of afstandelijkheid, bevestigt hun angst voor onthechting. Deze reacties zijn wanhoopspogingen om het verlies aan verbondenheid te overleven en intimiteit terug te claimen.
Dat zie je vaak gebeuren bij echtparen in conflict. Eenheid verliezen berooft een echtpaar van vertrouwde verbondenheid, nabijheid, veiligheid, emotioneel welbevinden, moed, vrijheid, blijdschap, en zelfs lichamelijk welzijn. Ze hunkeren naar liefde en respect, maar ze proberen die te verwerven door oorlog te voeren. Daardoor zijn veiligheid en geborgenheid steeds verder weg. Eenzaamheid, angst en onzekerheid floreren in een door liefdeloosheid aangetaste wereld. Afhankelijkheid voelt onveilig wanneer eigenbelang de verbondenheid uitholt. Verbondenheid kan alle meningsverschillen en onzekerheid opvangen. Maar wanneer de eenheid is ontmanteld, dan klinkt de verbondsbelofte ‘tot de dood ons scheidt’ als een schrale slogan die geen vat krijgt op de neerwaartse spiraal van toenemend gemis. Emotionele pijn zoekt verbondenheid om in gekoesterd te worden en herstel te vinden. Maar in een onveilige ervaring doet ze de woordenstrijd escaleren, eist ze genoegdoening en oefent ze krampachtig controle uit en neemt ze afstand en sluit ze zich uiteindelijk af om de pijn niet meer te voelen. En het ergste: emotionele ontreddering sluit de ogen voor Gods wijsheid, die gemeenschap herstelt met zachtmoedige liefde. Intimiteit kun je niet claimen. Ze is een genadegeschenk van de Gever van alle goede gaven.
Huwelijkslessen
De Bijbel begint en eindigt met een huwelijk. De Bijbel is een huwelijksboek. De huwelijksverbondenheid overkoepelt Gods liefdeshandelen met Zijn volk. De zoektocht naar de verloren intimiteit en eenheid van Genesis en het herstel dat alleen Jezus kan geven staan daarin centraal. Vergeving van zonde en herstel van relaties tussen God en mensen en tussen mensen onderling zijn kernthema’s in de Bijbel. Jezus bad voor eenheid en dat wij in Hem zouden blijven, een wonderlijk “Ik in hen, en U in Mij, opdat zij volmaakt één zijn” (Joh. 15:4; 17:20-26). Niet alleen die twee uit Genesis hangen elkaar aan. Gods gemeente hangt elkaar aan. Vader, Zoon en Geest hangen elkaar aan. Aanhankelijke eenheid is de hoedanigheid van God, van discipelen van Jezus, en op de meest intieme menselijke wijze van huwelijkspartners. En omdat God liefde is, is er straks een hemelse bruiloft! Hechting is werkzame liefde in een wederzijds afhankelijke eenheid, die Gods tegenwoordigheid openbaart. Dat geldt in deze periode, totdat Jezus terugkomt, in het bijzonder voor het huwelijksverbond. Het karakter van God bepaalt het aanhangen en één vlees zijn in een huwelijk. Dat is heel anders dan de mantra van zelfstandigheid, onafhankelijkheid en ongebondenheid van de wereld.
Liefde is zelfopoffering en handelen overeenkomstig het aangegane verbond. Ze is ook emotioneel romantisch, hunkerend naar de nabijheid van de ander en dolgelukkig (vgl. Hooglied). Het verbond garandeert liefde in goede en kwade dagen. Liefde is de reflectie van het karakter van God, die Zich Zijn bruid verwerft met passioneel verlangen en met inzet van Zijn leven. Liefde verzet hemel en aarde voor het welzijn van de ander. Liefde is vertrouwde eenheid. Liefde kan niet zonder de ander en is er voor de ander. Liefde is nabij. Liefde is een schuilplaats. Liefde troost. Liefde is betrouwbaar, beschikbaar en bereikbaar. Liefde is een emotioneel cadeau. Liefde is vol van leven. Liefde geeft moed en kalme vrede. Liefde laat niet los en schept ruimte om te groeien. Liefde is zien en gezien worden, zonder schaamte, zonder afwijzing, kwetsbaar, veilig, bevestigend, waarderend. Liefde maakt sterk. Liefde verbindt en maakt vrij. Liefde maakt lijden draagbaar. Liefde is bereid om voor de ander lijden te doorstaan. Liefde kan verdriet verdragen. Liefde beheerst angst, boosheid en onzekerheid. Liefde vergaat niet in tijden van stress of misverstand. Liefde draagt de eenheid door stormachtige tijden heen.
Liefde zoekt voor zichzelf geen vervulling van de basisbehoefte aan eenheid en intimiteit. Liefde geeft aan de ander wat die nodig heeft. Liefde is niet zelfzuchtig. Liefde deelt genade uit.
Een voorbeeld
Peter en Ria zijn drie jaar getrouwd. Ze zijn op het huwelijksfeest van een vriendin van hem, uit een vriendenkring die hij al jaren niet meer heeft ontmoet. Die avond steekt hij veel tijd in gesprekjes met een vroegere vriendin. Ria voelt zich alleen. Ze durft Peter niet aan te spreken op zijn gedrag. Zij heeft behoefte aan nabijheid en bevestiging dat zij meer betekent dan alle oude vriendschappen, maar ze durft dit niet te toetsen door er over te spreken. Ze is bang dat hij haar emoties niet begrijpt en afwijst. Ze heeft het gevoel dat zij hem emotioneel verliest. De autorit naar huis is gevuld met stilte.
Wanneer Peter vraagt wat er aan de hand is en zij haar eenzaamheid toegeeft, reageert hij met ongeloof. Hij heeft geen idee wat die avond met Ria deed. Zijn argumenten komen: ‘ik was gewoon blij met oude vriendschappen’, ‘ik heb verteld over mijn zaak en hoop dat ik een paar klanten heb gewonnen’, ‘als je volwassen zou zijn zou je niet zo jaloers reageren’ en ‘je zou nu toch moeten weten dat ik van je hou’.
Peter wil de eenheid met Ria bevestigen, maar doet dat op een manier die haar emotioneel kraakt. Hij kleineert haar gevoel van eenzaamheid en jaloezie en bevestigt zijn eigen behoefte aan eenheid met haar met zijn mannelijke logica.
Zij weet geen raad met haar emoties. De onveiligheid doet haar terugtrekken. Eerst probeert ze om op te komen voor haar behoefte aan nabijheid en hem aan te spreken op de avond en haar gevoel van verwaarlozing. Hij wordt boos omdat hij zich onbegrepen voelt, maar wil die boosheid niet uiten, omdat hij de zaak niet wil laten escaleren. Hij trekt zich terug in stilzwijgen. Nu voelt zij zich helemaal afgewezen, maar hoe meer ze hem hier kritisch op aanspreekt, hoe meer hij zich verdedigend terugtrekt. Hoe meer hij zich terugtrekt, hoe meer zij agressief op zijn afwijzing reageert, hoe meer hij zich tegen haar oordeel beschermt door afstand te nemen, hoe meer zij,… De cirkel is rond. Hoe meer zij elkaars nabijheid zoeken, hoe verder ze van elkaar verwijderd raken.
De oplossing ligt in het erkennen van hun dieperliggende behoefte aan nabijheid, het belijden van hun egocentrische zondige strategieën om aan die behoefte te voldoen en het delen van de intieme liefde die God in hun hart heeft uitgestort (Rom. 5:5). Daarvoor hebben ze het inzicht nodig dat hun gevechtsstrategieën een neerwaartse spiraal veroorzaken. Hun conflict maakt hen blind voor hun intiem wederzijds verlangen. De ruzie bewijst het belang dat ze hechten aan hun band, maar ze voeren oorlog met de verkeerde wapens en met zelfzuchtige motieven. Hun fundamentele strijd is tegen overheden en machten, niet tegen vlees en bloed, en dus niet tegen elkaar. Ze hebben een gemeenschappelijke vijand die geen stand kan houden wanneer ze hun egocentrisme belijden, samen in hun verbond gaan staan en vanuit Gods liefde hun eenheid zien en nastreven.
Gebruikte literatuur
Dirk Lemmens & Jef De Vriese, Meer dan liefde. Gods plan voor je huwelijk, CPC. 1996, 2003.
Al Janssen & Jef De Vriese, Het meesterwerk. Een verfrissende kijk op je huwelijk, CPC. 2002.
Sue Johnson & Kenneth Sanderfer, Created for connection. Little, Brouw and Company, 2016.