Vergeving is in het hart van het Evangelie. De Blijde Boodschap is dat God verbondenheid zoekt met mensen en dat dit mogelijk is door vergeving van zonde, door het bloed van het Lam, Christus onze plaatst gekruisigd op Golgotha. Schuld wordt opgeheven door vergeving. En als er vergeving is, dan kan er ook genezing komen van eventuele pijn die mensen hebben ervaren in hun interpersoonlijke conflicten. Vergeving is Gods oplossing voor verstoorde relaties.1
Vergevingsbeton?
Emotionele pijn staat vaak in de weg om voor vergeving te kiezen. Emoties kunnen gewillig vergeven verhinderen. Ook hebben mensen die gehoorzaam vergeven, vaak toch nog last van de oude pijn. We moeten bij vergeving onderscheid maken tussen enerzijds de keuze om te vergeven en anderzijds het proces waardoor vergeving ook innerlijk en relationeel herstel tot stand brengt. Al te vaak wordt dat herstel bedolven onder ‘vergevingsbeton’: “Het is vergeven en nu moet je er niet meer op terugkomen.” Dat heeft tot gevolg dat de dader van het kwaad zich gemakkelijk op vergeving kan beroepen om ‘gewoon’ verder te gaan, zonder zich bewust te zijn van de aangerichte schade en zonder verantwoordelijkheid op te nemen om een nieuw klimaat van veiligheid tot stand te brengen. Dan wordt het slachtoffer niet ernstig wordt genomen in de diepe schade die het heeft opgelopen en komt het herstelproces niet op gang. Dan kan onderling vertrouwen niet herwonnen worden. Dan is er geen verzoening die de relatie echt herstelt en vernieuwt.
Verzoenende vergeving
Vergeving heeft een juridisch fundament: de schuld van de zonde wordt weggedaan, zodat het kwaad niet meer wordt toegerekend. Vervolgens werkt vergeving – indien mogelijk – ook aan verzoening: de verbondenheid in de relatie wordt hersteld. Verzoenende vergeving brengt veiligheid en herstel van vertrouwen tot stand.
Het herstelproces kan bevorderd worden doordat er onderling begrip tot stand komt. Indien er in de verbondenheid tussen mensen wonden zijn geslagen, dan is het nodig dat zowel dader als slachtoffer dit onder ogen zien, ook al is er vergeving uitgesproken. Er moet opnieuw geborgenheid en veiligheid tot stand komen. Dat gebeurt niet door een wilsbesluit of door het verleden zonder het te verwerken achter te laten. Het verleden rooft immers de toekomst. Om een nieuwe toekomst te bouwen moet nieuw vertrouwen en veiligheid gecreëerd worden. Dat gebeurt onder andere doordat op een veilige en begripvolle wijze over het verleden gesproken kan worden. Zo wordt de toekomst vrijgemaakt van risico op herhaling van het verleden en van angst voor onveiligheid. Vergeving schenken is dus geen beton dat over het verleden wordt gegoten, maar de eerste stap om een warm deken te leggen rond een beschadigd hart, dat verbondenheid nodig heeft. Vergeving na traumatische ervaren pijn vraagt een herstelproces waarin begrip en veiligheid herwonnen wordt. Samen aan verzoenende verbondenheid werken is het noodzakelijke vervolgproces op een keuze voor vergeving. Dat maakt mogelijk dat een nieuwe relatie wordt opgebouwd.
Oude pijn kan verbondenheid doorkruisen. Via begrip vertrouwen herwinnen is dan ook van belang om in de toekomst niet gehinderd te worden door het opnieuw aan de oppervlakte komen van oude onverwerkte wonden. Vaak zijn kleine gebeurtenissen immers voldoende om oude wonden open te rijten. Dat gebeurt wanneer het trauma over verloren vertrouwen en onveilige verbondenheid niet is hersteld.
Zes stappen naar vergeving in EFT
Interessante ideeën over het herwinnen van vertrouwen in een huwelijksrelatie vinden we bij Emotionally Focused Therapy.2 Deze stelt dat voor vergeving, die hechtingskwetsuren oplost, zes stappen nodig zijn. Deze stappen helpen om de confrontatie met de kwetsuren aan te gaan en als partners samen te genezen.
- De gekwetste partner moet zijn of haar pijn zo openlijk en eenvoudig mogelijk uitspreken. Dat betekent dat je de neiging moet bedwingen om er een aanklacht van te maken.
- De kwetsende partner moet emotioneel aanwezig blijven en de pijn van de gekwetste partner en zijn of haar aandeel daarin, erkennen. Pas als dat lukt, kunnen de gekwetste partners loslaten.
- De gekwetste partner begint terug te komen op zijn of haar “dat nooit meer” uitspraak en herziet daarbij bij wijze van spreken het script.
- De kwetsende partner neemt de verantwoordelijkheid op zich voor het letsel dat hij of zij de ander heeft toegebracht en spreekt zijn of haar spijt en berouw uit. Om dat oprecht te laten overkomen, zie ook de aantekening bij 3.
- Nu is er ruimte voor een houd-me-vast gesprek dat zal draaien om de hechtingswond. Er wordt aangegeven wat men nodig heeft om het trauma te verwerken.
- De partners creëren nu een nieuw verhaal over het kwetsende incident, wat er gebeurde, hoe dat het vertrouwen en de verbondenheid aantastte en leidde tot duivelse dialogen. Maar het allerbelangrijkste is dat het nieuwe verhaal beschrijft hoe zij samen de confrontatie met het trauma zijn aangegaan en begonnen zijn aan het genezingsproces. Alsof alle draden samen komen in een nieuw weefsel.
Stap 1
De pijn zo openlijk en eenvoudig mogelijk verwoorden en daarbij opletten om geen aanklacht tegen de partner op te zetten, maar de eigen pijn te beschrijven (wanneer, waar, en hoe dit het gevoel van veiligheid aantastte). Voelde ik gebrek aan veiligheid, eenzaamheid en verlatenheid, gebrek aan waardering, bedreigd? De traumatische aard van de hechtingspijnen komt aan bod.
Stap 2
De kwetsende partner blijft tijdens deze verwoording emotioneel aanwezig, erkent de pijn van de gewonde partner en het eigen aandeel daarin. Als dat niet gebeurt, kan de gewonde partner de pijn niet loslaten. “Als je niet ziet hoezeer je mij kwetste, hoe kan ik dan op jou vertrouwen of mij veilig voelen bij jou?” Wanneer de gewonde partner emotioneel betrokken blijft en verantwoordelijkheid opneemt, kan de gekwetste partner op een andere wijze met de pijn omgaan.
Stap 3
De gekwetste partner herroept het ‘dat nooit meer’ voornemen. Pijn op een veilige manier delen was niet meer mogelijk, waardoor de gekwetste partner zich terugtrok en besloot om zich niet meer te laten kwetsen. Bereidheid om zich kwetsbaar op te stellen wordt hersteld, zodat herwinnen van intimiteit mogelijk wordt.
Stap 4
De kwetsende partner neemt verantwoording voor hoe hij/zij de kwetsuur veroorzaakte en drukt spijt en berouw uit. Dat is meer dan sorry zeggen. Het is verantwoording uitdrukken voor de veroorzaakte pijn door (1) uit te drukken dat je meevoelt en betrokken bent op de pijn, (2) te verduidelijken dat de pijn en boosheid terecht zijn, (3) te erkennen wat je precies deed wat de pijn veroorzaakte, (4) schaamte uit te drukken, namelijk dat je afkeer hebt van en ook ontgoocheld bent over je gedrag en (5) te verzekeren dat je er zult zijn om echt te helpen. Dit is niet alleen een verklaring van berouw, maar ook een uitnodiging om verbondenheid te herstellen.
Stap 5
Vervolgens vindt een ‘houd mij vast gesprek’ plaats over de hechtingskwetsuur. De gekwetste partner brengt in wat hij/zij op dit moment nodig heeft om het trauma af te sluiten. Dit vraagt dat deze behoeften direct beantwoord worden en dat partner anders reageert dan in het originele pijnlijke incident. Dit gesprek brengt bewustzijn van emotionele verbondenheid, wat een tegengif is voor de schrikwekkende isolatie en scheiding die het incident veroorzaakte.
Stap 6
Het koppel creëert een nieuw verhaal dat het pijnlijke incident beschrijft: wat er gebeurde, hoe dit het vertrouwen en de verbondenheid aantastte, en duivelse dialogen3 tot stand bracht. Het belangrijkste is dat het verhaal beschrijft hoe ze samen het trauma confronteerden en het begonnen te genezen. Ze kunnen nu als team bespreken hoe elkaar te helpen en ervan te leren. Zo gaan ze door met genezing en voorkomen ze verdere kwetsuren.
EFT beschrijft deze oefening;
- Erken en verwoordt de wonde.
- Reflecteer op hoe gemakkelijk of moeilijk het is om je te verontschuldigen.
- Kan je denken aan een tijd dat je een geliefde hebt gekwetst?
- Denk nu aan een specifieke wonde in je huidige relatie.
- Ga na of je je partner kunt vertellen wat je had gehoopt in het pijnlijk incident en hoe je je voelde toen je die reactie niet kreeg.
- Als jij de ander hebt gekwetst, ga dan na of je je partner kunt helpen begrijpen waarom je reageerde zoals je deed.
- Kan je de pijnlijke ervaring van je partner erkennen, verantwoording opnemen voor hoe jij pijn veroorzaakte en je excuses aanbieden?
- Kan je als de gekwetste partner de verontschuldiging aanvaarden?
- Vat het gesprek samen in een kort verhaal over de pijnlijke gebeurtenis, de impact op jullie relatie, en hoe je allebei tot herstel kwam en jullie voornemen dat dit niet meer zou gebeuren.
Enkele Bijbelse overwegingen
EFT spreekt over kwetsuren die genezen moeten worden. Deze kwetsuren zijn echter gevolgen van een fundamenteler probleem: mensen die zondigen en mensen die menen rechten te hebben op de liefde van de ander. Bijbelse belijdenis zegt ‘ik heb gezondigd’. Bijbelse vergeving wil allereerst zondeschuld kwijtschelden. Dit is bij EFT niet aan de orde.
Vergeving kan niet ‘geregeld’ worden tussen twee mensen. God is altijd betrokken partij. “Tegen U alleen heb ik gezondigd” erkent dat er niet alleen schade is aangericht aan een mens, maar allereerst aan God Zelf. Bijbelse vergeving overstijgt dus de menselijke relatie. In EFT staat God buiten het vergevingsproces.
Vergeving mag niet beperkt worden tot een keuze om een zondedaad te vergeven en zo de ‘zaak’ op te lossen. De zondedaad heeft immers vele gevolgen: relationeel, emotioneel, sociaal, etc. Vergeving is dus niet alleen nodig voor de zondedaad op zich, maar ook voor alle daaruit voortvloeiende schade. Bijbelse vergeven is de bereidheid om te leven met de zonde van de ander en de gevolgen daarvan. Het erkennen en beleven van de zonde en haar gevolgen is nodig om ze aan God over te kunnen laten en herstel te ontvangen. EFT schetst een nuttige methode om die schade in kaart te brengen en daar een veilig gesprek over aan te gaan.
Voor EFT ontstaat vergeving via begrip. Uiteraard is met het oog op verzoening, die veilige verbondenheid tot stand brengt, begrip heel belangrijk. Verzoening die verbondenheid herstelt, na vergeving, vraagt wel veiligheid. Volgens de Bijbel is vergeving echter altijd nodig. Ook indien er geen begrip is vanwege de vijand, moet je die toch liefhebben, ook als herstel van verbondenheid niet mogelijk is.
Bijbelse vergeving is niet gebaseerd op het ontvangen van begrip vanwege de ander, maar op Gods oproep elkaar te vergeven. Vergeving gaat gepaard met het beseffen van de eigen zonde waar men voor vergeven is. Een christen vergeeft als gevolg van dat hij zelf is vergeven. Begrip is geen Bijbelse voorwaarde voor het schenken van vergeving.
Bijbelse liefde is bereid om onterecht lijden te ondergaan en te vergeven wanneer de ander de zonde niet belijdt en geen begrip toont. Dit principe komt bij EFT niet aan de orde. Vergeving is juridisch omdat ze schuld kwijtscheldt. Maar ze is ook moreel, namelijk vergeving omdat men zelf vergeven is en Gods kind gekenmerkt wordt door het karakter van de vergevende Vader. Vanuit deze werkelijkheid kan het slachtoffer besluiten om de bitterheid los te laten en zich te hechten aan de veilige zorg van de Vader, Die gerechtigheid zal doen geschieden, ook als de partner geen begrip toont.
Indien verzoening tussen mensen niet mogelijk is, is het Gods tegenwoordigheid die de bitterheid geneest. De Trooster schenkt een vrede die alle verstand te boeven gaat en die niet tot stand kan komen door menselijk begrip.
Eindnoten
1 Walter Barrett en Jef De Vriese, Vergeving: wat en hoe? CPC.
2 Sue Johnson & Kenneth Sanderfer, Created for connection. Little, Brouw and Company, 2016. In Metamorfose, Magazine voor pastoraat en hulpverlening, Liefde en verbondenheid bij echtparen, 1ste kwartaal 2017, p. 27-29, heb ik geprobeerd om EFT ideeën te toetsen aan de Schrift.
3 Jef De Vriese, Metamorfose, Magazine voor pastoraat en hulpverlening, Duivelse dialogen in Emotionally Focused Therapy, 1ste kwartaal 2018, p. 27-29.