Gechristianiseerde mindfulness?

In therapeutische mindfullness technieken, komt steeds meer openheid voor contemplatie met een boeddhistische achtergrond. Christelijke versies van deze technieken vallen steeds meer terug op de katholieke monastieke traditie.
(Voor informatie over Mindfulness: Jef De Vriese, Mindfulness, Metamorfose, Magazine voor Pastoraat en Hulpverlening, 2^de kwartaal 2011.)

Contemplatieve mindfulness

Een gechristianiseerde versie van mindfulness is te vinden bij Visser.[1] Hij stelt dat de mindfulness eenvoudig te ontdoen is van haar boeddhistische wortels. Hij voorkomt in zijn versie van mindfulness verwijzingen naar een boeddhistisch gedachtengoed, laat die weg of vervangt de boeddhistische wijsheidsteksten met christelijke van onder andere Henri Nouwen, die als katholiek universalist Christus niet als enige weg tot God belijdt,[2] maar er toch in slaagt de spiritualiteit van een belangrijk deel van het protestantisme te beïnvloeden. Ook biedt Visser yoga-oefeningen aan als louter rek- en strekoefeningen. Mindfulness ontspannings- en aandachtstechnieken dienen als voorbereiding op een christelijke vorm van zingeving die gebruik maakt van contemplatief gebed dat een plaats kan krijgen in ‘stille tijd’.[3] Ook het gechristianiseerde mindfulness model van Symington & Symington leidt naar de contemplatieve traditie.[4]

Mindfulness in een christelijk jasje leidt naar contemplatie die mystieke ervaring opwekt via methoden als het Jezusgebed, Benedictijnse spiritualiteit, meditatief Bijbellezen via Lectio Divina, etc. Dergelijke technieken wordt niet door de Bijbel aanbevolen, maar leunen op de monastieke traditie, die kenmerkend is voor de Rooms Katholieke Kerk, met vertegenwoordigers als Benedictus, Ignatius van Loyola,[5] Thomas Merton[6] of Bede Griffiths.[7]

Christelijke contemplatie
Steeds meer wordt in protestants-evangelische kringen aan meditatie vorm gegeven door katholiek geïnspireerde contemplatie. Gods Woord wordt ‘levend gemaakt’ door contemplatietechnieken. Contemplatieve vormen van gebed en het zich inleven in Bijbelse taferelen gaat steeds meer gepaard met sfeerscheppende attributen (meditatieve muziek, kaarsjes branden, een kruis, etc.).

De katholieke Kevin O’Brian maakt onderscheid tussen meditatie en contemplatie: “In meditatie gebruiken we ons verstand om te worstelen met basisprincipes die ons leven leiden. Terwijl we de Schrift lezen, bidden we over woorden, beelden en ideeën. We zetten ons geheugen in om de activiteit van God in ons leven te appreciëren. Dergelijke inzichten in wie God is en wie wij zijn voor God, maakt mogelijk dat onze harten bewogen worden. Contemplatie gaat meer over voelen dan over denken. Contemplatie beroert de emoties en inspireert door God gegeven diepe verlangens. In contemplatie steunen we op onze verbeeldingen om onszelf in een setting van de Evangeliën te plaatsen of in een scène voorgesteld door Ignacius…”[8]

De protestantse Richard Foster gebruikt het woord meditatie voor zowel het luisteren en reflecteren op Gods Woord, als voor het gebruik van verbeeldingstechnieken.[9] Zo mengt hij meditatie en contemplatie en noemt ze samen meditatie.

Meditatie in de Bijbel
Bijbels overdenken van Gods Woord gaat gepaard met het uitspreken ervan (Joz. 1:8). Mediteren is in de Bijbel geen stilte-aangelegenheid, maar een bewust ontvangen van het Woord, wat leidt tot proclamatie. Bijbelse meditatie overweegt en spreekt Gods Woord. Wie het Woord in zich opneemt, ontvangt het Woord met geloof (Hebr. 4:2) en dat geloof spreekt vervolgens de Woorden van God (2 Kor. 4:13).

Het Hebreeuwse woord hagah, in Psalm 1:2 vertaald met overdenken, betekent grommen, kreunen, zuchten, mopperen of spreken. Het wordt gebruikt voor het grommen van een leeuw (Jes. 31:4), het kirren van een duif (Jes. 38:14), het donderend geluid uit de mond (Job 37:2), het geluid van een harp (Ps. 9:17; 92:4), Het zuchten van een mens (Jes. 16:7; Jer. 48:31).De figuurlijke betekenis is overdenken, mediteren, overwegen (Joz. 1:8, Ps. 1:2; 63:7; 77:13, 143:5, Spr. 15:28), in herinnering brengen (Jes. 33:18). weeklagen (Jes. 16:7), een geluid maken (Ps. 115;7), iets uitspreken (Job 27:4; Ps. 37:30; Jes. 59:3; Spr. 8:7), lofprijs uitdrukken (Ps. 35:28, 71:24).

Een ander Hebreeuws woord is siach, dat mijmeren, overpeinzen, converseren, klagen, bidden, zingen, spreken betekent (bijvoorbeeld in Ps. 77:3, 6, 12).[10]

Het Bijbels meditatief lezen of het horen van het Woord wordt niet voorbereid door lichamelijke ontspanningsoefeningen of het leeg maken van de gedachten. Het leidt niet tot passieve ontvankelijkheid voor religieuze ervaring of creatieve verbeelding. Het is een peinzend overwegen, waarin de stem het Woord met een zucht of met blijdschap weergeeft. Het is een hoorbare interactie met Gods Woord. Het hart ontvangt het Woord, dat inwerkt, waarna het hart zich via de stem uitdrukt in gebed, smeking en proclamatie van het ontvangen Woord. Gods Woord overdenken activeert wijsheid, die onderwijst en terechtwijst, die bidt en lofprijst (Kol. 3:16; Efez. 5:19, 6:17-18). Bijbelse meditatie activeert denken en spreken (vgl. Ps. 5:1-3, 19:14, 63:5-6). Christelijke meditatie is een innerlijke dialoog met het Woord. Christelijke mediatie brengt de ziel tot rust en stilte bij God (Ps. 131:2) én doorbreekt de stilte. Haar doel is nooit rust ervaren, meer God ontmoeten, Die vervolgens wel Zijn vrede geeft.

J.I. Packer stelt: “Bijbelse meditatie laat de verbeelding niet de vrije loop, is niet het lezen van de Bijbel omwille van mooie gedachten. Meditatie is een discipline.” “Meditatie is de activiteit van het in gedachten oproepen, overdenken, stilstaan bij en op zichzelf toepassen van de verschillende dingen die men weet over de werken, de wegen de bedoelingen en de beloften van God… Het is een activiteit van heilige denken, bewust uitgevoerd in de aanwezigheid van God, onder het oog van God, met de hulp van God, als een middel van gemeenschap met God”.[11]

Bijbelse meditatie is iets anders dan Bijbelteksten of de naam van Jezus als een mantra herhalen. Christelijke meditatie is een actief gedachtenproces waarbij de gelovige het Woord overdenkt en met gebed en interactie met God, toepast op het dagelijks leven.

Opzoek naar innerlijke rust
Veel protestantse christenen die in de rationele theologie de geestelijke ervaring missen, zijn op zoek naar godservaring, lezen volop katholieke en oecumenische werken en praktiseren gebedstechnieken uit de mystiek als een vorm van eredienst. Anderen voelen zich niet meer vervuld door een evangelisch activisme, gekenmerkt door emotie, evenementen en podiumkerken, waar vaak geen ruimte is voor stilte en eerbiedig verblijven in de tegenwoordigheid van God. Ze zijn klaar voor de monastiek mystiek. En voor mindfulness.